از استقبال خوب شما بسیار سپاسگزاریم

زمان مطالعه: 5 دقیقه
4 مرداد 1400

بهره وری مفهومی است که برای نشان دادن نسبت خروجی به ورودی یک فرد، واحـد و سازمان بکار گرفته میشود. برای تعریف بهره وری، ابتدا باید با دو مفهوم کـارآئی واثربخشـی آشنا شویم .کارائی عبارتست از نسبت ستاده به داده که برابر با مصرف بهینه منابع میباشد. اثربخشی نیز به معنای تحقق اهداف سازمان است .با ادغام این دو مفهـوم چهـار حالـت بـه دست می آید که حالت چهارم همان بهره وری میباشـد. کارآمـدی و اثربخشـی (بهـره وری) حالتی است که هم منابع درست مصرف مـیشـود و هـم اهـداف سـازمان تحقّـق مـییابـد.

بهره وری (Productivity) یک دیدگاه فکری است که همواره سعی دارد آن چیزی که در حال حاضر وجود دارد را بهبود بخشد. براساس دیدگاه‌های متاثر از بهره‌وری، انسان‌ها می‌توانند با تلاش و پشتکار بیشتر کارها و وظایف‌شان را بهتر از قبل انجام دهند. در عصر حاضر بهره وری را یک روش، یک مفهوم و یک نگـرش در بـاره کـار و زنـدگی می نامند و در واقع به آن به شکل یک فرهنگ و یک جهان بینی می نگرند، بهره وری در همه شئونات، کار و زندگی فردی، اجتماعی میتواند دخیل باشـد و یـک شـاخص تعیـین کننـده درآمد سرانه هر کشور است.

بهـره وری سـطوح مختلفی دارد و همه افراد در همه سطوح آن نقش دارند یعنی اینکه افراد میتوانند بـا تفکـر، ابداعات و نوآوری های خود عملاً در چند سطح گوناگون موثر واقـع شـوند، سـطوح مختلـف بهره وری عبارتند از: 
• سطح فردی
• سطح گروه کاری
• سطح سازمانی
• سطح رشته های تجاری، خدماتی، صنعتی و کشاورزی
• سطح بخش های اقتصادی
• سطح ملی و کشوری
• سطح جهانی
در سطوح فردی به دنبال تدابیری برای افزایش بهره وری فردی هستیم. و در سطح گروه نیز به دنبال افزایش بهره وری کار گروهی هستیم. بدیهی است که موضوع بهـره وری بیشـتردر سطوح سازمانی و رشته ها مطرح میشود و بیشترین ضوابط و شرایط مربوط به بهـره وری را میتوان در آن ها مشاهده کرد. چه بسا برخی مشاغل و حتی برخـی دسـتگاه هـا بـه دلیـل انجام فعالیت های موازی و تکراری بودن وظایف سازمانی در یکدیگر ادغام شـده و برخـی از آنها حذف شده اند. برخی مواقع مثلاً زمان جنگ ایجاب مـیکنـد بـه دلیـل مصـالح ملـی برنامه ریزان اقتصادی و سیاستگذاران دستور دهند کارخانه هـای کـالاهـای غیرضـروری و لوکس اقدام به همکاری با سایر کارخانه های تولید مواد غذایی و حتی کارخانـه هـای سـاخت جنگ افزار نمایند و تولید کالای خود را تعطیل نمایند و یا مصالح عمومی ایجاب میکند چند خانه که در مسیر طرح یک شاهراه واقع گردیده خریداری یـا معاوضـه گردیـده و تخریـب شوند.

بهبود بهره وری در سطح سازمان
یک فرمول ساده ریاضی برای بهره وری عبارتست از نسبت خروجی بـه ورودی. بنـابراین ما میتوانیم بهره وری را با ثابت نگه داشتن ورودی ها و افزایش خروجی یا با ثابت نگه داشتن خروجی و کاهش ورودی ها و یا افزایش خروجی و کاهش همزمان ورودی، بهبود دهیم. اما از آنجا که اغلب عوامل مهم و تاثیرگذار بر بهره وری به سادگی قابل اندازه گیـری نمـیباشـند، این فرمول ساده میتواند غلط انداز نیز باشد. بهره وری دارای ابعـاد فنـی، اجتمـاعی، روانـی و فرهنگی متعدد و نزدیک به هم میباشد. غفلت از توجه به هـر یـک از ایـن ابعـاد مـوثر در بهره وری میتواند هر تلاشی که در جهت بهبود بهره وری شکل میگیرد را با شکست مواجـه سازد.

از مهم ترین عوامل موثر بر بهبود بهره وری سازمان:

  1. آنچه که بهبود آن ضروری است را شناسایی و علت امر نیز تشریح گردد؛
  2. یک مقیـاس مناسـب بـرای بهـرهوری ایجـاد و بـه مـوازات آن نیـز یـک سیسـتم اندازه گیری و سنجش عملکرد به وجود آید؛
  3. سطح جاری بهره وری در سازمان را مشخص و جهـت بهبـود آن اهـداف بهـره وری بلندمدت تعریف شود؛
  4. عوامل کلیدی و تاثیر گذار بر میزان بهره وری شناسایی گردد؛
  5. یک تیم بهبود بهره وری چند وظیفه ای تشکیل و آمـوزش هـای لازم در ایـن بـاره را فراگیرند؛
  6. بر روی هر یک از عوامل شناسایی شده یک تجزیه و تحلیل چند بعدی صورت داده و راه های کاهش و حذف آسیب های سازمانی مشخص گردد؛
  7. با توجه به توصیه هایی که جهت بهبود میشود، راهبرد و سیاست های کاری سازمان مورد تجدید نظر و بازیابی قرار گیرد؛
  8. بر اساس یک کار تیمی، توصیه نامه هایی تنظیم و تمامی سهامداران سازمان را ملـزم به رعایت آن نمود. اگر روشهای کاری دچار تغییر شده اند مدیر باید بـا برگـزاری جلسات آموزشی و ایجاد سیستم های انگیزشی مناسب تمامی افراد مرتبط را نسـبت به فراگیری و اجرای روشهای جدید ترغیب نماید؛
  9. ایجاد یک سیستم مناسب جهت کنترل و بازبینی روش های جدید

عوامل مؤثر بر افزایش بهره وری نیروی انسانی
در تعیین عوامل مؤثر بر بهره وری نظرات متفاوتی وجود دارد و هر یک از دانشـمندان و صاحب نظران عواملی را به عنوان عامل مؤثر مشخص کرده اند و به طور اجمال عواملی چـون آموزش شغلی مستمر مدیران و کارکنان، ارتقای انگیزش میان کارکنـان بـرای کـار بهتـر و بیشتر، ایجاد زمینه های مناسب برای ابتکار و خلاقیـت مـدیران و کارکنـان، برقـراری نظـام مناسب پرداخت مبتنی بر عملکرد و برقراری نظام تنبیه و تشویق، وجدان کـاری و انضـباط اجتماعی، تحول در سیستم و روش ها که نقش حساس و کلیـدی دارنـد، تقویـت حاکمیـت و تسلط سیاست های سازمان بر امور و صرفه جویی به عنوان وظیفـه ملـی در بهـره وری مـؤثر میباشد.
ولی تمام مؤلفان این رشته تقریباً در این باب اتفاق نظر دارند کـه بـرای افـزایش سـطح بهره وری تنها یک علت خاصی را نمیتوان ارائه نمود بلکه عنوان میکنند که ارتقای بهره وری را باید معلول ترکیبی از عوامل گوناگون دانست؛

الف) رفتار مطلوب و کردار درست رهبران و مدیران؛ مسئولیت خطیر مدیریت و رهبری باید به افرادی سپرده شود که ضـمن برخـورداری از ویژگی های شخصیتی خاص، شیوه های رهبری و مدیریت مناسـب را بـه کارگیرنـد و از نظـراخلاقی نیز الگو باشند.
ب) فراهم کردن شرایط لازم پیشرفت های شغلی برای همه افراد؛ انسان با افزایش انگیزه ها میتواند کمیّت و کیفیت کار خود را ارتقاء دهد.
ج) دورههای آموزش ضمن خدمت و آموزش کارکنان؛ باید دوره های آموزش ضمن خدمت و آموزش کارکنان را به عنوان یـک امـر حیـاتی و مستمر و مداوم تلقی کرد، زیرا تنها از طریق آمـوزش مـیتـوان تـلاش هـای کارکنـان را بـا امکانات موجود و پیشرفت های علمی جدید هماهنگ کرد. باید کلیه وظایف و دستورالعملها، مقررات و قوانین برای کارکنان واضح و روشن باشد و هیچ جای ابهـامی بـرای آنهـا وجـود نداشته باشد.
د) دادن اختیارات کافی به کارکنان و افزایش احساس مسئولیت؛ در زمان استخدام سعی شود افراد کارآمد و متخصص جذب شوند، جهت انتخـاب آن هـا اجرای آزمون های شفاهی و کتبی ضرورت دارد.
ه) کیفیت بالای زندگی کاری؛ مفهوم کیفیت زندگی کاری، بیانگر اهمیت احترام قائل شدن برای مردم در محـیط هـای
کاریشان است. به طور خلاصه میتوان گفت مواردی که در بالا بردن کیفیت زنـدگی کـاری تأثیر گذار میباشد به شرح ذیل است:

  1. پرداخت مناسب و عادلانه برای انجام خوب یک کار؛
  2. وضعیت کاری سالم و ایمن؛
  3. امکان یادگیری و استفاده از مهارت های جدید؛
  4. ایجاد انسجام اجتماعی در سازمان؛
  5. آماده کردن امکانات رشد و پیشرفت و ترقی برای کارکنان؛
  6. حفظ حقوق فردی؛
  7. تعادل در تقسیم زمان کاری و زمان بیکاری مجاز؛
  8. ایجاد غرور کاری و سازمانی.

و) استفاده از برنامه های گردش شغلی، غنای شغلی و توسعه شغلی در جهت افزایش توان و مهارت کارکنان؛
غنای شغلی به مفهوم توسعه شغل بـه طـور عمـودی اسـت کـه بوسـیله اضـافه شـدن فعالیت ها و مهارت های سطح بالاتر و تفویض اختیـار در مسـئولیت هـای بـزرگتـر حاصـل میشود.
ز) برقراری نظام مناسب پرداخت، مبتنی بر عملکرد و برقراری نظام تشویق و تنبیه؛ سیستم تشویق و تنبیه عادلانه در سازمان از عوامل فرهنگی مـوثر بـر عملکـرد سـازمان است یعنی سازمان بین نیروی انسانی کارآمد و نا کار آمد تفاوت قائل میشود.
ح) تحول در سیستم و روش هایی که نقش حساس و کلیدی دارند؛ تغییرات محیط و تکنولوژی از عوامل اصـلی، لـزوم بـازنگری و بـه روز آوری روش هـا و فرایندهای انجام کار سازمان به حساب می آیند.
ط) تقویت وجدان کاری و انضباط اجتماعی که عاملی خود کنترلی است؛ بهبود و ارتقای بهره وری مستلزم کوشش و تلاش برنامه ریزی شده همه جانبـه از سـوی افراد و مسئولین ذیربط است که خود نیازمند بهبود شرایط کار و تغییرمحرک ها و روش های انگیزشی کارکنان، بهبود نظام ها، قوانین، بخشنامه ها، دستورالعمل ها، روش ها، فنـاوری و غیـره میشود.